Home » Cổ truyền, Văn hóa » Từ cậu bé cõng em học lỏm trở thành trạng nguyên nổi tiếng

Vũ Công Duệ được xem là trạng nguyên trung quân, ái quốc, tôi trung quyết không thờ hai chủ, tên tuổi và danh tiếng của ông bay sang tận nhà Thanh bên Trung Quốc.

Cậu bé cõng em học lỏm

Cậu bé Vũ Nghĩa Chi sinh năm 1468 trong một gia đình nghèo ở làng Trình Xá, tỉnh Phú Thọ. Bố mẹ dù suốt ngày ngoài đồng cũng không đủ tiền lo cho con ăn học, đã thế cậu bé Chi phải hàng ngày trông em lại lo việc bếp núc.

Một lần tình cờ đi ngang qua một lớp học của thầy đồ mở ở gần nhà, cậu bé Chi lần đầu được nghe giảng về chữ nghĩa thì cảm thấy rất thích, từ đó về sau cứ đến giờ học là lại cõng em đứng ngoài hành lang lớp học để học lỏm.

Thầy đồ nghĩ rằng cậu bé chỉ tò mò đứng ngoài xem cho biết, thế nhưng lạ thay đã hơn nửa năm qua rồi, cậu bé cũng không vắng một buổi nào, cứ vào giờ học thầy đưa mắt nhìn ra hành lang là thấy đứa bé cõng em nhìn vào lớp học nghe giảng bài.

học lỏm

Cậu bé cõng em học lỏm. (Tranh: Trí Thức VN)

Một hôm thầy đồ nghĩ ra một cách là ra một câu hỏi khó để hỏi, nếu cậu bé ngoài hành lang không trả lời được thì sẽ cả thẹn mà không đến lớp nữa, còn trường hợp cậu bé này trả lời được thì ông sẽ tìm cách giúp đỡ.

Thầy đồ hỏi các trò ngồi trong lớp trước nhưng đa phần đều trả lời khiến thầy không ưng ý, đến lúc này thầy mới nhìn ra ngoài “trò học lỏm” hỏi “Liệu con có đáp được câu hỏi của ta không? ”, câu trời lời của cậu bé Chi khiến thầy rất hài lòng, các trò ngồi trong lớp cũng trố mắt thán phục.

Sau một hồi trò chuyện thầy mới biết tên là Vũ Nghĩa Chi, do gia cảnh nghèo khó nên không có tiền đi học. Hiểu hoàn cảnh cậu học trò thầy đồ nói cậu từ nay có thể vào lớp học, thầy nói “cái tên Vũ Nghĩa Chi tuy là hay nhưng chưa xứng với tài năng của con, nay thầy đổi cho con thành Vũ Công Duệ (thông minh, tài chí), con có vừa ý không?”. Nghĩa Chi đồng ý rồi vái tạ thầy bế em ra về.

Thất tuế thần đồng

Được chính thức cho vào lớp, Duệ học càng ngày càng thông minh, ngày nay vẫn còn nhiều câu chuyện giai thoại về ông. Truyện kể rằng một lần có người đến nhà đòi nợ, chỉ thấy có Duệ ở nhà bèn hỏi “bố mẹ mày đâu?”, Duệ đáp rằng “bố tôi đi nhổ cây sống, trồng cây chết”, mẹ tôi đi bán gió, mua trăng”. Người đòi nợ lấy làm lạ, không biết cha mẹ nó làm gì mà nó nói thế, căn vặn mãi thì nó chỉ cười không đáp bèn dỗ dành: “Mày mà nói thật, ta sẽ tha nợ cho nhà mày, không đòi nữa”.

Duệ lấy cục đất dẻo bảo người nọ in ngón tay vào làm tin, người kia cũng làm theo thử xem sao. Duệ bèn giải: “Cha tôi đi nhổ mạ cấy lúa, còn mẹ tôi đi bán quạt mua dầu về thắp đèn buổi tối”. Người kia lấy làm kỳ lạ, lẳng lặng ra về

Hôm khác chủ nợ lại đến nhằm lúc bố mẹ có nhà, cậu bé Duệ đưa hòn đất có vết tay in lần trước ra nói: “Tay ông điểm chỉ vào đây rồi còn đòi gì nữa!”. Chủ nợ cũng cả cười nói với bố mẹ Duệ rằng nên khuyến khích cậu bé này đi học, còn          khoản nợ coi như là ông giúp tiền đèn sách.

Duệ học rất thông minh, 7 tuổi đã đọc thông viết thạo và biết làm thơ, các sách đông tây kim cổ chỉ đọc là thuộc, người đương thời thường gọi ông là” Thất Tuế Thần Đồng”.

Làm quan “trung quân, ái quốc”, danh tiếng vượt biên giới sang tận nhà Thanh

Khi thi Hương, Duệ đỗ giải nguyên, năm Hồng Đức thứ 21 (1490), dưới thời vua Lê Thánh Tông, Vũ Duệ đỗ trạng nguyên khi mới 22 tuổi. Nhờ tính cương trực, Vũ Công Duệ được vua cất nhắc lên làm Đô Ngự Sử, đây là chức quan cao nhất trong Ngự Sử Đài thời nhà Lê  cơ quan có đặc quyền được tấu tất cả mọi việc không đúng hoặc chưa tốt của các quan lại, ông được các quan trong triều kính nể.

Suốt 32 năm làm quan, ông giữ các vị trí  trọng yếu qua các đời vua Thánh Tông, Hiến Tông, Túc Tông, Uy Mục, Tương Dực và Chiêu Tông.

Đến đời vua Chiêu Tông, ông giữ chức Lại bộ Thượng thư kiêm Đông các Đại học sĩ nhập thị Kinh diên, được tặng Thiếu bảo, tước Trình Khê Hầu và được ban phong là Trinh ý công thần.

Theo Khâm định Việt sử thông giám cương mục, năm 1522, Mạc Đăng Dung soán quyền, phế truất vua Chiêu Tông, lập vua Lê Cung Hoàng.

(Tranh minh họa qua)

(Tranh minh họa qua)

Thế nhưng Vũ Công Duệ  quyết trung thành với với vua Lê Chiêu Tông chứ không theo nhà Mạc. Biết trung thành với nhà Lê thì thế nào cũng bị giết, ộng đến lạy tạ lăng mộ các vua Lê ở Lam Sơn rồi tử tử chết.

Về cái chết của ông. Có nhiều nguồn khác nhau, nhiều người cho rằng ông đeo ấn ngự sử nhảy xuống cửa bể Thần Phù (Thanh Hóa) tự trẫm ngày 16 tháng 8 (âm lịch) năm Nhâm Ngọ (1522) sau 32 năm tận tuỵ “Trung quân, ái quốc”

Tuy nhiên theo “Khâm định Việt sử thông giám cương mục” ghi chép lại thì tháng 10/1522, Vũ Công Duệ cùng Lại bộ thượng thư Ngô Hoán và môn đồ là Nguyễn Mẫn Đốc thống suất hương binh đi theo vua Lê Chiêu Tông, nhưng đến Thanh Hóa thì mất liên lạc với Vua (do Trịnh Tuy bức Vua phải rời đi), không tìm được Vua,  mọi người đến bái lăng tẩm nhà Lê ở Lam Sơn rồi tự vẫn.

Sách “Sách Văn học thế kỷ XV-XVII” ghi chép rằng Vũ Công Duệ uống thuộc độc tự vẫn.

Theo bài viết “danh nhân Vũ Duệ” của tác giả Vũ Kim Biên đăng trên báo Phú Thọ online ngày 22/10/2009 thì cả Vũ Công Duệ và Nguyễn Mẫn Đốc đều lao đầu vào đá mà chết.

Sau khi đánh dẹp xong nhà Mạc, năm 1666 đời vua Lê Huyền Tông, triều đình bàn luận công lao, Vũ Công Duệ đứng đầu trong số 13 trung thần tử tiết. Di cốt của ông được đưa từ Thanh Hóa về quê ở làng Trình Xá, tỉnh Phú Thọ mai táng.

Vũ Công Duệ cũng là một trong những nhà lý học hàng đầu lúc bấy giờ, dù đã mất nhưng tên tuổi của ông bay sang tận nhà Thanh bên Trung Quốc.

Đời vua Khang Hy, năm Chính Hòa thứ tư (1683), sứ giả nhà Thanh là Chu Sán dâng biểu tấu về nhân tài Đại Việt lên triều đình như sau: “Nhân vật nước này, về phần lý học có Trình Tuyền (tức Nguyễn Bỉnh Khiêm), Vũ Duệ, Nguyễn Đăng Cảo và Hồ Sĩ Dương; về phần kinh tế (kinh bang tế thế) có Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Trung Ngạn, Nguyễn Trãi, Lương Thế Vinh; còn về phần văn học có khá nhiều”.

Cổng đền thờ trạng nguyên Vũ Công Duệ. (Ảnh từ lichsuvietnam.edu.vn)

Cổng đền thờ trạng nguyên Vũ Công Duệ. (Ảnh từ lichsuvietnam.edu.vn)

Đền thơ trạng nguyên Vũ Công Duệ ở đầu làng, ở cổng đền có ghi 3 chữ “Tiết nghĩa từ”, ở phía trong có tấm hoành phi ghi 4 chữ “Vương thất huân lao” đều do vua Lê Huyền Tông ban, ông cũng được phong là “Thượng đẳng phúc thần”.

Người dân làng Trình Xá cũng tôn ông làm Thành Hoàng của làng, lễ tế chính được tổ chức hàng năm vào ngày 16 tháng 8 (âm lịch), tức ngày mất của ông.

Trần Hưng

Theo trithucvn.net

Chuyên đề:

Chưa có ý kiến... bạn sẽ là người đầu tiên đưa ra ý kiến!

Ý kiến bạn đọc