“Nước chảy đá mòn” lời vợ dạy giúp sĩ tử đỗ trạng nguyên dù đã ngoài 50 tuổi

Hiện nay bên hồ Tây vẫn còn đó một ngôi mộ đã có 600 năm tuổi, đó là nơi an nghỉ của Trạng nguyên Vũ Tuấn Chiêu với bài Văn sách nổi tiếng hiến kế làm cho binh mạnh và biện pháp khiến cho dân giàu.

Mộ của Trạng nguyên Vũ Tuấn Chiêu bên hồ Tây. (Ảnh từ facebook)

Sự nghiệp của ông cũng gắn liền với hình ảnh người vợ tần tảo lam lũ, không quản mưa gió với mong muốn được nhìn thấy chồng mình đỗ đạt.

Vũ Tuấn Chiêu người làng Xuân Lôi, xã Cổ Ra (nay thuộc xã Nam Hùng, huyện Nam Trực, Nam Định), đỗ Trạng Nguyên vào năm 1475, khi đó ông đã ngoài 50 tuổi và là một trong 3 vị Trạng Nguyên già nhất.

Tuổi thơ đầy gian khó

Con đường khoa bảng của Vũ Tuân Chiêu rất gian nan. Năm ông 6 tuổi thì cha ông lâm bệnh rồi mất, họ hàng thân thích không nhiều, gia cảnh lâm vào cảnh túng thiếu, mẹ ông phải bán hết nhà cửa, chỉ còn giữ lại mảnh đất hương hỏa.

Cuối cùng hoàn cảnh khó khăn khiến bà phải để lại mảnh đất hương hỏa, nhờ hàng xóm cũng là bạn của chồng là ông Trần Công trông coi giúp, rồi hai mẹ con về quê ngoại ở làng Nhật Thiên, xã Nhật Chiêu, huyện Quảng Đức, ngoại thành Thăng Long, sống nương nhờ sự đùm bọc của nhà ngoại.

Cuộc sống cứ thế trôi qua suốt 10 năm trong khó khăn, lúc Vũ Tuấn Chiêu 16 tuổi thì cũng là lúc mẹ ông qua đời. Ông quyết định trở lại làng Xuân Lôi, làm ăn sinh sống tại đây.

Người vợ tần tảo, không quản lam lũ tiếp sức cho chồng

Lúc này ông Trần Công đã già, vợ cũng đã mất. Thấy Vũ Tuấn Chiêu đã lớn, mặt mũi tuấn tú, dáng người khỏe mạnh, nên quyết định gả con gái của mình là Trần Thị Chìa cho.

Trần Thị Chìa là cô gái nêt na, thùy mị, không quản vất vả, chăm việc ruộng đồng, dệt vải kéo tơ; vừa phụng dưỡng cha già, lại vừa nuôi chống ăn học.

Năm 1459 ông Trần Công mất, Trần Thị Chìa dồn sức chăm lo cho chồng ngày đêm đèn sách, mong có ngày ông vinh quy bái tổ. thế nhưng Vũ Tuấn Chiêu mặt này khôi ngô nhưng học hành lại tối dạ. Mười mấy năm đèn sách, ngày ngày đều đến thầy, nhưng không mấy tiến bộ. Thế nhưng ông vẫn kiên trì cố gắng, dù tuổi đã ngoài tứ tuần nhưng vẫn đến lớp học cùng đám hậu sinh tóc còn để chỏm.

Biết chồng học kém nhưng bà chìa vẫn kiên trì khuyên nhủ chồng chịu khó học hành. Hàng tháng đều đặn bà đều gánh gạo từ nhà đến là Hạ Vũ (nay là thôn Vũ Lao, xã Nam Tân, huyện Nam Ninh, tỉnh Nam Định), lại đưa thêm tiền chu cấp để ông yên tâm ăn học.

“Nước chảy đá mòn” lời vợ dạy khiến Vũ Tuấn Chiêu bừng tỉnh

Có lần bà Chìa gánh gạo đến, thầy giáo gặp mặt rồi nói muốn trả chồng về vì học kém quá, cứ như thế thì ở nhà cày ruộng còn hơn, thầy giáo nói: “Trò Chiêu tuổi đã nhiều, học không tấn tới, nay ta cho về giúp con việc nhà, việc đồng ruộng cho bớt bề vất vả”.

Bà Chìa xin hết lời, nhưng thầy giáo vẫn không thay đổi ý định, bà đành chào thầy rồi cùng chồng thu xếp quần áo sách vở trở về nhà. Đến đầu làng, hai vợ chồng dừng chân nghỉ bên chiếc cầu đá bắc qua nhánh sông nhỏ. Vũ Tuấn Chiêu nhìn thấy mấy cây cột đá chân cầu bị mòn vẹt mới ngạc nhiên hỏi vợ, bà Chìa đáp rằng:

“Nước chảy lâu ngày đã làm mòn những cột đá của cây cầu! Chàng thấy đấy, cột đá là vật cứng rắn, dòng nước thì mềm nhưng qua năm tháng cứ chảy mãi lâu ngày khiến cho đá cũng phải mòn, cho nên làm việc gì nếu có chí, sự kiên trì, nhẫn nại tất sẽ thành”.

Lời người vợ hiền khiến Vũ Tuấn Chiêu bừng tỉnh, ông bảo vợ về nhà, còn mình mang quần áo sách vở trở lại để tiếp tục học, gặp thầy ông thưa rằng:

“Nước chảy đá mòn, thưa thầy việc học cũng như vậy, nếu có chí học thì thế nào cũng sẽ khá lên. Nay con trở lại trường quyết tâm dùi mài kinh sử, mong một ngày chiếm tên trên bảng vàng, trước là khỏi phụ công ơn dạy dỗ của thầy, sau là đền đáp tấm lòng của vợ và cũng là để thỏa cái chí của con”.

Dù lời nói rất có khẩu khí, nhưng thầy giáo không còn tin tưởng vào người học trò đã rất lớn tuổi này rồi, nên tìm cớ để đuổi học trò này về. Thầy nghĩ ra một vế đối là “lác đác mưa sa làng Hạ Vũ”, sau một lúc suy nghĩ Tuấn Chiêu đối rằng: “Ầm ì sấm động đất Xuân Lôi”.

Vế đối làm thầy đồ hài lòng, từ đó ông được ở lại tiếp tục dùi mài kinh sử, sức học cũng tiến dần lên. Trong 5 năm tiếp theo, bà Chìa tóc đã hoa râm, già theo năm tháng, bà vẫn vừa lo việc ruộng vườn, chăm sóc con cái, lại đều đặn gồng gánh đem gạo, mang dầu thắp đèn và tiền bạc từ nhà đến nơi trọ học của chồng cho đến khi lâm bệnh mất, năm đó Vũ Tuấn Chiêu đã gần 50 tuổi.

Bài Văn sách nổi tiếng giúp đỗ Trạng Nguyên

Sau khi vợ mất ít lâu, Vũ Công Chiêu cùng con một lần nữa trở lại quê ngoại của mình ở làng Nhật Thiên, xã Nhật Chiêu, vì nơi đây gần kinh thành, tiện cho việc học hành và thi cử.

Khoa thi Ất Mùi (1475) niên hiệu Hồng Đức năm thứ 6 đời Lê Thánh Tông, ông về kinh ứng thí, vượt qua kỳ thi Hội, ông lọt vào kỳ thi Đình. Tại kỳ thi này vua Lê Thánh Tông hỏi về phương kế làm cho binh mạnh và biện pháp khiến cho dân giàu.

Vũ Tuấn Chiêu đã làm bài Văn sách của mình với kiến giải sâu sắc, bài Văn sách này vẫn được lưu lại trong cuốn gia phả của họ Vũ ở phường Nhật Tân (Quận Tây Hồ, Hà Nội) gồm 23 trang, mỗi trang 8 dòng, mỗi dòng từ 4 đến 31 chữ.

Trong bài Văn sách có đoạn: “Binh mạnh thì trong nước yên ổn, bên ngoài thần phục, nước sẽ vững như bàn thạch. Dân giàu thì lễ nghĩa được thi hành, giáo hóa cũng theo đó trở nên tốt đẹp”, mà muốn cho binh mạnh phải chọn tướng giỏi và nên “dùng nhà Nho để cai quản việc quân thì quân sẽ mạnh”, những nhà Nho đó không chỉ học rộng văn hay, thông kinh bác sử mà phải có lòng dũng khí, cố gắng quên mình.

Còn muốn dân giàu thì cũng cần “dùng Nho để chăn dân, nhưng phải dùng kẻ Nho có phẩm chất, có tác dụng. Giảm bỏ kẻ ăn không bớt chi tiêu phung phí, thực hành chế độ tiết kiệm để của cải sinh sôi, muôn họ giàu có. Vậy lo gì nước không giàu”.

Bài Văn sách của Vũ Tuấn Chiêu là một trong 3 bài xuất sắc nhất kỳ thi lần này, hai bài Văn sách khác đó là của Cao Quýnh (người đỗ đầu thi Hội) và Ông Nghĩa Đạt, điều này khiến nhà Vua khó để chấm xem ai sẽ đỗ Trạng Nguyên.

Để thử tài 3 người, nhà Vua bèn ra câu đố:

Thượng bất thượng

Hạ bất hạ
Chỉ nghi tại hạ
Bất khả tại thượng

Nghĩa là:

Thượng chẳng ở trên

Hạ không ở dưới

Chỉ nghi ở dưới
Bất khả ở trên

Rồi Vua đố rằng đó là chữ gì? Trong khi Cao Quýnh và Ông Nghĩa Đạt đang suy nghĩ thì Vũ Tuấn Chiêu đã đoán ra đó là chữ nhất ( 一 ). Vua Lê Thánh Tông liền chấm Vũ Tuấn Chiêu đỗ đầu tức Trạng Nguyên, thứ nhì là Ông Nghĩa Đạt đậu Bảng Nhãn, danh hiệu Thám hoa thuộc về Cao Quýnh.

Khi đậu Trạng nguyên, Vũ Tuấn Chiêu đã ngoài 50 tuổi và là một trong 3 vị Trạng Nguyên già nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam.

Vũ Tuấn Chiêu làm quan trải nhiều chức vụ, sau này giữ tới chức Tả thị lang bộ Lại, tước Đặc tiến Kim tử vinh lộc đại phu, sự nghiệp của ông có công lao to lớn của người vợ hiền tần tảo, tiếc rằng bà lại không thể chứng kiến ngày vinh quy bái tổ của chồng mình.

Họ Vũ kỷ niệm ngày mất Trạng nguyên Vũ Tuấn Chiêu. (Ảnh từ hovuvovietnam.com)

Sau khi ông mất Triều đình phong là “Tuấn lương Quang ý tôn thần”, sau gia tặng thêm làm “Dực bảo Trung hưng, Linh phù tôn thần”.

Đền thờ Trạng nguyên Vũ Tuấn Chiêu. (Ảnh từ hovuvovietnam.com)

Hiện nay nhà thờ chính của Vũ Tuấn Chiêu ở xã Nam Hùng, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định vẫn còn đó tấm bia đá ghi lại 17 đôi câu đối ca ngợi sự thành đạt và công lao của ông đối Giang Sơn Xã Tắc. Trong đó có câu:

Hồng Đức văn chương khôi nhất giáp
Xuân Lôi trở đậu lịch thiên thu.

Nghĩa là:

Đời Hồng Đức văn chương nêu nhất giáp
Đất Xuân Lôi thờ cúng nghìn thu.

Trần Hưng

Theo trithucvn.net

Các bài viết liên quan:

Nữ trạng nguyên duy nhất của nước Việt Bài thi trở thành kiệt tác trị quốc, chống tham nhũng của trạng nguyên đất Việt Từ chàng trai vượt tường đột nhập dinh phủ của mỹ nữ đến lưỡng quốc trạng nguyên lừng danh sử sách Trạng nguyên duy nhất muốn làm dân vẫn góp sức trị quốc, đuổi giặc Từ cậu bé cõng em học lỏm trở thành trạng nguyên nổi tiếng Vị trạng nguyên Đại Việt giỏi đến mức vua nhà Minh phải diệt đi để trừ hậu họa Tướng do tâm sinh Dị nhân khuyên bảo thầy thuốc: Trung y không phải tiểu đạo