Home » Danh nhân, Văn hóa » Hải Thượng Lãn Ông: (Phần 1) Từ theo đuổi công danh khoa bảng đến say mê y thuật cứu người

Nền đông y việt Nam đã trải qua hàng nghìn năm lịch sử phát triển với nhiều danh y nổi tiếng, một trong số đó phải kể đến là Hải Thượng Lãn Ông. Không chỉ có tài năng về y thuật, mà y đức của ông luôn là điểm sáng chói đến tận ngày nay.

Hải Thượng Lãn Ông

Tượng đài danh y Hải Thượng Lãn Ông. (Ảnh từ hatinh.gov.vn)

Xuất thân dòng dõi khoa bảng nổi tiếng

Vào thời vua Lê Dụ Tông đầu thế kỷ 18, có ông Lê Hữu Mưu xuất thân thuộc dòng dõi khoa bảng ở hương Liêu Xá, huyện Đường Hào, trấn Hải Dương (nay thuộc tỉnh Hưng Yên).

Cụ tổ của ông là Lê Phúc Tiến giữ chức Quốc tử giám vào đời Hồng Đức (1470-1497).

Cha ông Lê Hữu Danh đỗ Hoàng Giáp khoa thi năm 1670, làm quan đến Hiến sát sứ được phong tước Văn Uyên Bá. Hữu Mưu cùng anh em của ông là Hữu Hỷ, Hữu Kiều đều đỗ tiến sĩ và làm quan trong Triều.

Năm 1710 Lê Hữu Minh thi đỗ tam giáp đồng tiến sĩ, làm Bồi tụng, Hữu thị lang bộ Công rồi Giảng sách ở tòa Kinh diên. Sau được thăng làm Tả thị lang, phong tước Phu Đình Bá. Ông là người có tiếng về thơ văn và các được các sĩ phu thời đó kính trọng.

Năm 1720 Lê Hữu Minh sinh đứa con thứ 7 và đặt tên là Lê Hữu Trác. Năm 1739 Lê Hữu Minh qua đời, Hữu Trác lúc ấy 19 tuổi liền dời Kinh thành về sống tại quê mẹ huyện ở Hương Sơn, trấn Nghệ An (nay thuộc huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh).

Về quê mẹ, Lê Hữu Trác vừa trông nom gia đinh, vừa chăm chỉ đèn sách, mong tiếp tục truyền thống khoa bảng của gia đình. Nhưng lúc này ở Đàng Ngoài, xã hội rất rồi ren, nhiều cuộc khởi nghĩa của nông dân nổ ra.

Gia nhập đội quân chúa Trịnh

Một lần Lê Hữu Trác tình cờ quen biết được cao nhân họ Vũ ở Hà Đông. Vị cao nhân này trao cho ông cuốn binh thư dạy về cách bày binh bố trận, và cả phương pháp bấm độn của đời xưa. Lê Hữu Trác đọc và học mải mê. Rồi quyết định tham gia quân chúa Trịnh vào năm 1740 nhằm phát huy sở học của mình.

Qua một loạt các trận thắng, Lê Hữu Trác được tin tưởng và xem như quân sư. Thế nhưng ông nhận thấy rằng xã hội thối nát, chiến tranh chỉ tàn phá và mang thêm đau thương cho dân chúng, vì thế ông muốn khỏi quân đội, nhưng vì ông có tài năng, được xem như quân sư, nhận được nhiều lời đề bạt và không ai muốn ông rời khỏi quân ngũ.

Đúng lúc ấy, vào năm 1746 người anh thứ năm của ông ở Hương Sơn mất, ông lấy lý do phải nuôi mẹ già và cháu nhỏ thay anh để xin được về quê.

Bén duyên với y thuật

Lê Hữu Trác bị bệnh lúc còn trong quân ngũ, về quê lại cáng đáng nhiều việc, vùng Lam Sơn lúc ấy nhiều chướng khí, khiến bệnh Lê Hữu Trác càng nặng, người nhà phải cáng ông đi hàng chục cây số đến nhà lương y Trần Độc ở Nghệ An. Tại đây Lê Hữu Trác phải trị bệnh hơn 1 năm mới khỏi.

Trong thời gian này Lê Hữu Trác tìm hiểu về thuốc và đông y, ông đọc một số sách ở nhà lương y Trần Độc như “Phùng thị cẩm nang” và hiểu được chỗ sâu xa của thuốc.

Qua trao đổi với Lê Hữu Trác, lương y Trần Độc lấy làm lạ về khả năng của ông, dù tự đọc sách, không có ai bày nhưng vẫn nắm được nhiều điều vi diệu. Lấy làm lạ, Trần Độc liền đem hết kiến thức của mình tryền dạy lại cho Lê Hữu Trác.

Lê Hữu Trách nhanh chóng hiểu thâm sâu y lý, từ đó say mê nghiên cứu đông y. Nhận thấy làm thầy thuốc không chỉ giúp cho mình mà còn giúp cho nhiều người, nên ông quyết chí học.

Lấy tên “Hải Thượng Lãn Ông” từ bỏ công danh, say mê y thuật cứu người

Khỏi bệnh và trở về Hương Sơn, Lê Hữu Trác lấy hiệu là “Lãn Ông” là “ông lười” mang nghĩa là chán ghét công danh, tự giải phóng mình khỏi con đường công danh lợi lộc, chỉ chuyên chú y thuật để giúp người.

Về sau người dân gọi ông là “Hải Thượng Lãn Ông”, chữ “Hải” là trấn Hải Dương nơi ông sinh ra, “Thượng” là phủ Thượng Hồng quê cha và cũng là xứ Bầu Thượng quê mẹ.

Năm 1756, nhận thấy y lý mênh mông, Lê Hữu Trác đến kinh đô mong tìm được thầy để giải đáp những vướng mắc của mình, nhưng tiếc thay không tìm được thầy giỏi, ông đành mua một số phương thuốc gia truyền. Trở về Hương Sơn ông “khước từ giao du, đóng cửa đọc sách”, vừa học vừa chữa bệnh, 10 năm sau danh tiếng của ông vang khắp vùng Hoan Châu.

Hãi Thượng Lãn Ông

Khu mộ Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác luôn được người đời sau thành kính tôn thờ. (Ảnh từ hatinh.gov.vn

Sau mấy chục năm vừa học và hành, Lê Hữu Trác đã đọc và nghiên cứu rất sâu các cuốn sách kinh điển như Hoàng Đến nội kinh tố vấn, Nam Kinh, Thương hàn, Kim quỹ, tìm hiểu y lý kết hợp kinh nghiệm thực tế chữa bệnh của mình.

Không như những danh y khác, Hải Thượng Lãn Ông không muốn truyền thụ nghề cho riêng ai, mà ông muốn ai cũng có thể học được, “không dám truyền thụ riêng ai, chỉ muốn đem ra công bố cho mọi người cùng biết, nhưng việc thì nặng sức lại mỏng, khó mà làm được” (“Thượng kinh ký sự”)

Vì thế ông quyết định viết sách lưu lại cho mọi người, phải mất hơn 10 năm Hải Thượng Lãn ông mới viết xong bộ “y tôn tâm lĩnh” gồm 28 tập, 66 quyển gồm đầy đủ Y lý, Y thuật, Dược, Di dưỡng và cả y đức nữa.

Trần Hưng

Theo trithucvn.net

Bài viết dựa theo “Y tôn tâm lĩnh” của Hải Thượng Lãn Ông


Chưa có ý kiến... bạn sẽ là người đầu tiên đưa ra ý kiến!

Ý kiến bạn đọc