Home » Cổ truyền, Văn hóa » Dòng họ nổi tiếng Nguyễn Đăng ở làng Bịu

Dòng họ nổi tiếng Nguyễn Đăng ở làng Bịu

Tin Đa Chiều - Đăng ngày: 5:36 PM - 06/08/2018 / 0 Ý kiến

Like page ở đây

Trong số các dòng họ nổi tiếng về khoa bảng, không thể không nhắc đến dòng họ Nguyễn Đăng ở làng Bịu (nay thuộc xã Liên Bão, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh). Theo ghi chép từ gia phả của dòng họ này thì: “Dòng họ Nguyễn Đăng trước sau có lịch sử 600 năm, bốn vị tổ ban đầu đều dạy học, đời thứ năm trở đi bước vào thời kỳ khoa bảng, kể từ năm 1443 đến năm 1918 trong khoảng 475 năm có 91 người đỗ đạt, trong đó 6 tiến sĩ, thám hoa và trạng nguyên, 7 giám sinh, 25 hiệu sinh, 2 tú tài, 5 thiếu khanh, tổng giáo và huyện thừa.”

Nhà thờ họ Nguyễn Đăng. (Ảnh từ languudiem.com)

Nguồn gốc phát khoa bảng

Cũng theo gia phả của dòng họ Nguyễn Đăng thì thủy tổ là cụ Huyền Chiếu Công, vốn mang họ Nguyễn Duy, sinh vào thời nhà Trần. Đến khi nhà Trần suy vi, Giang Sơn loạn lạc, cụ cùng gia đình đến vùng đất Tiên Du, là người biết về phong thủy cụ nhận thấy nơi đây có thể an cư lâu dài nên cùng gia định ở lại sinh cơ lập nghiệp.

Dòng họ Nguyễn Duy kéo dài đến 7 đời, đến đời thứ 8 là cụ Hằng Sơn thì vì họ Nguyễn Duy phạm tên húy đến một người trong họ Chúa Trịnh, nên phải sang họ Nguyễn Đăng (Đăng nghĩa là đèn).

Cụ Hằng Sơn làm nghề dạy học ở chùa Bách Môn nằm trên núi Tiên Du (huyện Tiên Du ngày nay). Theo “Thần tích” kể lại thì một hôm cụ Hằng Sơn được một vị Thần linh báo mộng cho biết một mảnh đất quý, nếu táng hồi cốt cha mẹ vào thì đời con cháu sau này sẽ hiển vinh, nhưng điềm báo lại nói là mảnh đất ấy dành cho một người học trò học Đinh.

Cụ Hằng Sơn thấy lạ bèn người học trò họ Đinh của mình rồi thuật lại điềm mộng của mình, chỉ cho cách táng hài cốt cha mẹ vào huyệt đất quý. Cậu học trò họ Đinh làm theo nhưng không thấy có được thay đổi gì cả. Liền nghĩ có thể vị Thần kia muốn báo mộng cho mình nên mang hài cốt cha mẹ mình táng vào mảnh đất này.

Vậy là từ đó dòng họ Nguyễn Đăng phát đường khoa bảng. Từ đó câu chuyện này được giải thích là Thần linh muốn thử lòng trung thực của cụ Hằng Sơn xem có để đất cho học trò họ Đinh hay không, vì cụ Hằng Sơn trung thực nên Thần linh muốn quyết định để đất ấy cho dòng họ Nguyễn Đăng.

Câu chuyện trên là “Thần tích” để lại không rõ hư thực ra sao, nhưng quả đúng là từ sau đời cụ Hằng Sơn thì dòng họ Nguyễn Đăng phát rất mạnh đường khoa bảng.

Dòng họ Nguyễn Đăng vinh hiển còn đường khoa bảng

Cụ Hằng Sơn có hai người con trai, con cả là Nguyễn Đăng Cảo và con thứ là Nguyễn Đăng Minh. Hai anh em cùng dự khoa thi năm 1646 dưới thời vua Lê Chân Tông. Kết quả Nguyễn Đăng Cảo đỗ đầu tức Thám hoa, do khoa thi này không lấy Trạng nguyên và Bảng nhãn, nên Thám hoa là cao nhất. Con thứ là Nguyễn Đăng Minh đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân.

Nguyễn Đăng Cảo làm quan thanh liêm, lại thẳng thắn cương trực nên không được lòng Triều đình, sau 3 năm làm quan ông bị bãi chức. Tuy nhiên sau đó nhiều lần Triều đình có việc không sao giải quyết được thì lại phải mời Đăng Cảo ra giúp.

Ví như những lần sứ nhà Thanh sang nước ta hạch sách, Triều đình phải mời Đăng Cảo ra ứng đối. Khi cần người tài sang nhà Thanh đi Sứ, cũng chẳng ai khác ngoài Nguyễn Đăng Cảo có thể gánh vác được.

Nguyễn Đăng Minh có hai con là Nguyễn Đăng Tuân và Nguyễn Đăng Đạo. Hai anh em cùng dự khoa thi năm 1683 dưới thời vua Lê Hy Tông. Nguyễn Đăng Đạo đỗ đầu tức Trạng nguyên, còn Nguyễn Đăng Tuân đỗ tiến sĩ.

Cùng với bác mình là Nguyễn Đăng Cảo, Trạng nguyên Nguyễn Đăng Đạo được xem là thành công rực rỡ nhất, cả hai người là niềm tự hào cho cả dòng họ Nguyễn Đăng. Năm Đăng Đạo được 3,4 tuổi được người bác là Thám Hoa Nguyễn Đăng Cảo đưa đi theo cùng khi đón tiếp sứ Trung Hoa. Sứ nhà Thanh vốn là người giỏi xem tướng, nhìn Đăng Đạo đã nói rằng: “Thiên sơn vạn thủy, lam chướng bất xâm, chơn kỳ đồng dã” (tức là: Dặm ngàn non nước mà lam chướng không xâm phạm nổi, thì cũng là đứa trẻ quá lạ).

Đăng đạo thuở nhỏ đã nổi tiếng là bậc kỳ tài, lại xem thêm các sách nhà Phật, nên ông hiểu thêm được ý nghĩa của đời người, biết được những điều vượt qua tầng thứ của người thường.

Sau khi đỗ Trạng nguyên, Đăng Đạo được làm quan dưới thời vua Lê chúa Trịnh. Ông là một trong số rất ít những người có tiếng nói để ngăn cản bớt sự lộng quyền của chúa Trịnh. Cuốn “Bắc Ninh phong thổ tạp ký” có ghi chép như sau: “Lúc bấy giờ trăm quan muốn dùng triều phục bệ kiến vua vào chầu ở phủ chúa Trịnh, ông cho là phi lễ. Chúa Trịnh khen thưởng vì tính cương trực, tặng cho 200 lạng vàng”.

Là nhân tài của Đại Việt, Đăng Đạo được cử dẫn đầu đoàn sứ bộ sang nhà Thanh đòi lại các vùng đất ở Tuyên Quang và Hưng Hóa, đây là việc rất khó vì qua thời gian lâu nhiều đoàn sứ thần đã đi nhưng đều không có kết quả. Ông đưa ra lập luận vững chắc, vua quan nhà Thanh nhiều lần tìm cách thử tài nhằm bắt bí nhưng ông đều vượt qua được.

Con cháu vẫn nhớ đến cội nguồn dòng họ. (Ảnh từ facbook dòng họ Nguyễn Đăng)

Cuối cùng ông không chỉ đòi được đất về mà ông còn khiến Triều đình nhà Thanh bội phục, vua Thanh phong ông là Đệ nhất khôi nguyên (trạng nguyên) của Bắc triều, ban mũ áo võng lọng và cho ông vinh quy về nước, ông trở thành Trạng nguyên hai triều.

Được làm quan to đầu triều nhưng Đăng Đạo vẫn không quên người dân khốn khó. Nghe tin làng Bịu bị úng lụt mất mùa, ông viết thư cho vợ: “Ta làm quan đại thần trong triều, không nỡ ngồi nhìn dân ta đói mà không xót thương, phu nhân phải đem tiền gạo, thóc của nhà ra mà cứu đói, cấp thóc cho dân gieo cấy ”.

Dòng họ Nguyễn còn có nhiều người đỗ tiến sĩ nhưng không được vào văn bia, do sinh vào thời loạn lạc, nhiều người không muốn theo tham quan nên đã treo ấn từ quan, giữ vững khí tiết.

Trần Hưng

Theo trithucvn.net

Bài liên quan:

>> Từ chàng trai vượt tường đột nhập dinh phủ của mỹ nữ đến lưỡng quốc trạng nguyên lừng danh sử sách